Ένα από τα κυριότερα εμπόδια, που φαντάζεται ο μέσος άνθρωπος ότι τον αποκόπτουν από το να πηγαίνει στην εκκλησία, είναι η γλώσσα. Τα κείμενα της θείας λειτουργίας και όλων των άλλων εκκλησιαστικών τελετών είναι γραμμένα στα αρχαία ελληνικά. Εμείς δεν ξέρουμε αρχαία ελληνικά, άρα δεν καταλαβαίνουμε τίποτε.

Βέβαια, επειδή τα νέα ελληνικά (η σημερινή γλώσσα μας) είναι η ίδια γλώσσα με τα αρχαία (μόνο πιο απλή), οι περισσότερες λέξεις που ακούμε στην εκκλησία χρησιμοποιούνται και σήμερα, οπότε, αν στ' αλήθεια προσπαθούσαμε, θα καταλαβαίναμε τα περισσότερα. Αυτό αποδεικνύεται κι από το γεγονός ότι στον καθημερινό λόγο των ανθρώπων μέχρι χθες είχαν περάσει πάρα πολλές λέξεις και εκφράσεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, προερχόμενες κατά κανόνα από τα κείμενα της Εκκλησίας.

Επίσης πρέπει να παραδεχτούμε ότι υπάρχει πρόβλημα και στην κατανόηση των νέων ελληνικών από εμάς τους σημερινούς Έλληνες. Όταν δηλαδή πολλές φορές δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε (ή ακόμη και να διαβάσουμε) κείμενα με κάπως υψηλό επίπεδο γλωσσικής έκφρασης, γραμμένα στα σημερινά ελληνικά (όχι τα κακοποιημένα ελληνικά του Facebook), είναι επόμενο να μην καταλαβαίνουμε την καθαρεύουσα ή τη γλώσσα της Εκκλησίας (σημείωση: Εκκλησία με κεφαλαίο Ε εννοώ τον εκκλησιαστικό θεσμό, ενώ εκκλησία με μικρό ε εννοώ το ναό). Αυτό δεν οφείλεται στη δυσκολία της γλώσσας, αλλά στο δικό μας χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.

Γι' αυτό το λόγο, ακόμη κι αν ακούγαμε τους ύμνους και τα άλλα κείμενα της Εκκλησίας στα νέα ελληνικά, πάλι δεν θα τα κατανοούσαμε, αν δεν έχουμε ιδέα για το περιεχόμενο της Αγίας Γραφής και της χριστιανικής διδασκαλίας. Ενώ, αν τα γνωρίζαμε αυτά τα δυο, η αρχαία γλώσσα θα μας εμπόδιζε ελάχιστα.

Υπενθυμίζω ότι και την ποίηση του Ελύτη και άλλων σύγχρονων ποιητών δεν την καταλαβαίνουμε (και συχνά την κοροϊδεύουμε), παρότι είναι γραμμένη στα νέα ελληνικά.

Αυτό το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο εξυπηρετεί τα συμφέροντα εκείνων που πραγματικά κυβερνούν τον κόσμο, μέσω του χρήματος, της πολιτικής και των ΜΜΕ, οι οποίοι θέλουν αμόρφωτους ανθρώπους, που να είναι άριστοι χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, εξαρτημένοι εκ γενετής από το smartphone και το tablet τους και τηλεκατευθυνόμενοι καταναλωτές. Το λυπηρό αυτό φαινόμενο πνευματικής υποδούλωσης (και κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής υποδούλωσης) το βλέπουμε δυστυχώς στους έφηβους μαθητές μας, τους οποίους προσπαθούμε να υπερασπιστούμε με απελπισμένες αντεπιθέσεις μέσα στις σχολικές αίθουσες...

Ωστόσο, αυτό που θα ήθελα να επισημάνω προς όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου, αλλά και προς τους γονείς τους, είναι ότι στο σχολείο τα παιδιά διδάσκονται το μάθημα που μπορεί να ξεκλειδώσει τα μυστικά της κατανόησης της θείας λειτουργίας και των άλλων εκκλησιαστικών τελετών: το μάθημα των αρχαίων ελληνικών.

Παρακαλώ λοιπόν θερμά τους μαθητές μας, αλλά και τους γονείς ή ίσως και τους συναδέλφους καθηγητές (για να το επισημάνουν και να παρακινήσουν τα παιδιά), να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σ' αυτό το μάθημα (για όσο υπάρχει ακόμη), που θα τους συνδέσει με την ανεκτίμητη πνευματική κληρονομιά του λαού μας, βοηθώντας τους να καταλάβουν εκείνα που τώρα θεωρούν ακατανόητα.

Η σοφία, η επαναστατικότητα, η φωτεινότητα των κειμένων που διαβάζονται ή ψάλλονται στην εκκλησία είναι συγκλονιστικές. Κυριολεκτικά πρόκειται για το μονοπάτι της τελειοποίησης του ανθρώπου. Υπάρχουν βέβαια και σύγχρονα εξαιρετικά ορθόδοξα χριστιανικά βιβλία (ακόμη και αγίων) γραμμένα στα νέα ελληνικά (ψάξτε το λίγο), αλλά τα κείμενα των εκκλησιαστικών τελετών – που είναι οι ρίζες μας – είναι γραμμένα πριν από χίλια ή χίλια πεντακόσια χρόνια (και περισσότερα, αν μιλήσουμε για την Αγία Γραφή) και φυσικά έχουν γραφτεί στ' αρχαία ελληνικά.

Πρόκειται για αξεπέραστα αριστουργήματα θεολογίας και ανθρωπολογίας (δηλ. άποψης για τον άνθρωπο), γραμμένα από ορισμένους από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, μουσικούς, θεολόγους και φιλοσόφους (που συγχρόνως είναι και άγιοι και Πατέρες της Εκκλησίας), όπως οι άγιοι Ιωάννης Δαμασκηνός, Κοσμάς ο Μελωδός, Ρωμανός ο Μελωδός, Ιωσήφ ο Υμνογράφος, Κασσιανή η Υμνογράφος, Ανδρέας Κρήτης κ.ά., πολύπλευρες προσωπικότητες μεγάλης μόρφωσης και ανοιχτού πνεύματος, που έδωσαν οδυνηρούς αγώνες και για την προσωπική τους καλλιέργεια και για να διασώσουν την άποψη της Εκκλησίας για τον άνθρωπο (όπως ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, που οι λόγοι του υπέρ των εικόνων τεκμηριώνουν την αποδοχή της ανθρώπινης φύσης του Ιησού Χριστού και την καταξίωση του ανθρώπου και του υλικού κόσμου γενικότερα) και την τελειοποίησή του, όπως τη διδάσκει η αρχαία Εκκλησία.

Τα αρχαία ελληνικά δεν είναι νεκρή γλώσσα. Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να μιλιούνται και να τραγουδιούνται μέσα στις εκκλησίες μας, ακόμη και σε εποχές φρικτού σκοταδιού, όπως η Τουρκοκρατία και η κάθε λογής ξενοκρατία! (Μα και πότε έπαψε η ξενοκρατία στην Ελλάδα; Εννοώ την κυριαρχία των μεγάλων αποικιοκρατικών δυνάμεων κάθε εποχής, ιδίως, στο παρελθόν, Βρετανών και Αμερικανών).

Όπως έχουμε ξαναγράψει στο παρελθόν, τα αριστουργήματα της κλασικής και της ομηρικής εποχής (έπη, τραγωδίες, ποιήματα, φιλοσοφικά και ιστορικά έργα), είναι σπουδαία και διαχρονικά, αλλά όχι ζωντανά. Ανήκουν στο χθες και μελετώνται ως μνημεία του παρελθόντος. Αντίθετα, τα κορυφαία έργα των αγίων μελωδών και υμνογράφων, που ψάλλονται στις εκκλησίες μας όλο το έτος, δεν έχουν πάψει ούτε στιγμή να εκτελούνται όλους τους αιώνες, εδώ και περισσότερα από χίλια χρόνια, ακριβώς όπως γράφτηκαν, και ο λαός μας συμμετέχει σε αυτές τις υψηλές εκφράσεις του πολιτισμού μας κάθε χρόνο, αιώνες τώρα, αναβαπτίζεται στη σοφία και την ομορφιά τους, καλλιεργείται και μορφώνεται, συχνά μάλιστα μέσα σε εκκλησίες (μεγάλες ή μικρές) ηλικίας χιλίων ετών ή και περισσότερων, που είναι και οι ίδιες αρχαιολογικά μνημεία (με σοφή αρχιτεκτονική, γεμάτη συμβολισμούς), μόνο που δεν έχουν πέσει ποτέ σε αχρησία, όπως η Ακρόπολη των Αθηνών π.χ., αλλά συνεχίζουν να είναι λειτουργικοί χώροι, όπου τελεσιουργείται η ένωση ανθρώπου και Θεού χωρίς διακοπή μέχρι και σήμερα!

Πολλοί συνάνθρωποί μας, συντοπίτες μας, θαυμάζουν τον αρχαίο πολιτισμό της Ινδίας και του Θιβέτ και ταξιδεύουν εκεί «αναζητώντας αυτογνωσία», ενώ οι ίδιοι είναι κληρονόμοι ενός εξίσου αρχαίου σοφού και υψηλού πολιτισμού, που είναι ζωντανός ακριβώς δίπλα τους. Αν αυτό δεν είναι ένδειξη της αληθινής κρίσης που βιώνουμε ως κοινωνία και χώρα, η οποία οδήγησε στη γνωστή κοινωνική και οικονομική κρίση και στην υποδούλωσή μας σε ξένα κέντρα αποφάσεων, τι άλλο είναι;

Οι πρόγονοί μας, συμμετέχοντας σταθερά και ενεργά σε όλες αυτές τις πνευματικές δραστηριότητες, μορφώνονταν και καλλιεργούνταν ηθικά και πνευματικά, ακόμη κι αν ήταν αναλφάβητοι, ακριβώς όπως θα συνέβαινε αν παρακολουθούσαν σε όλη τους τη ζωή ομηρικά έπη ή αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες από το πρωτότυπο. Γι' αυτό – ας μου επιτραπεί ο ισχυρισμός – γεννούσαν και ανάθρεφαν αγίους και ήρωες. Γι' αυτό επίσης οι μεγάλοι σύγχρονοι Έλληνες ποιητές και μουσικοί, κατά κανόνα, είναι επηρεασμένοι συνειδητά (δηλαδή με τη θέλησή τους) και δημιουργικά από την ελληνική εκκλησιαστική ποίηση, μουσική και πνευματική ζωή, άσχετα από τις ιδιαίτερες θρησκευτικές πεποιθήσεις του καθενός.

Αντίθετα, εμείς, οι νεοέλληνες, έχοντας χάσει σχεδόν 100% την επαφή μας με τον πολιτισμό αυτό, φτωχοί θαμώνες του Facebook και των «πρωινάδικων», προσπαθώντας να σβήσουμε τη δίψα μας με εκπομπές μαγειρικής, γιόγκα, ωροσκόπια, φενγκ σούι και μουσικά talent show, είμαστε εύκολα θύματα των πολυεθνικών και μεγαλώνουμε τα παιδιά μας ως την επόμενη γενιά εύκολων θυμάτων. Δεν υπάρχει ελπίδα να ελευθερωθούμε, αν δεν αναβαπτιστούμε στα αγιασμένα νερά αυτού του χρυσοφόρου ποταμού, που είναι η ένθεη, ζώσα χριστιανική Παράδοσή μας.

Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης - Θεολόγος, Ρέθυμνο Κρήτης